پاکدامن بیبیانپاکدامن بیبیان، از زیارتگاهها و مکانهای مقدس لاهور، با صدها سال پیشینه تاریخی است. ۱ - معرفی پاکدامن بیبیاندرباره این زیارتگاه روایات متعددی وجود دارد که هیچ‌یک مستند نیست و ریشه در افسانه‌های محلی دارد. از جمله این‌که در سده ششم یکی از ساداتِ زاهد و عابد، به نام سیداحمد توخته، از کرمان به لاهور آمد و در آنجا مقیم شد و در ۶۰۲ درگذشت و در محله چهل بیبیان لاهور به خاک سپرده شد و آرامگاهش اکنون نیز برجاست. از وی شش دختر به نامهای بی بی حاج رقیه، بی بی تاج، بی بی نور، بی بی حور، بی بی گوهر و بی بی شهباز ماند که پس از مرگ پدر لاهور را ترک کرده در محلی که اکنون پاکدامن بیبیان خوانده می‌شود، اقامت کردند و ظاهراً تا ۶۱۵ نیز زنده بودند، زیرا به هنگام گریز جلال الدین خوارزمشاه به هند، از این بانوان سخن رفته است. در این محل دو محوطه وجود دارد که یکی آرامگاه بی بی حاج رقیه، بی بی تاج و بی بی نور، و دیگری آرامگاه بی بی حور، بی بی گوهر و بی بی شهباز است. ۱.۱ - مدفن سیدجلال الدین حیدرهمچنین مدفن سیدجلال الدین حیدربن صفی الدین بخاری (متوفی ۱۰۱۶)، برادر میران محمدشاه موج دریا بخاری (متوفی ۱۰۱۳) با گنبدی آجری در محوطه اول دیوار به دیوار مقبره بی بی تاج قرار دارد و مردم آن را روضه استاد حضرات بیبیان می‌نامند. [۱]
اردو دائره معارف اسلامیّه، ذیل مادّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹.
[۲]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج۲، ص۹۳، ج ۲، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
به موجب روایات محلی نیز این شش بانو دختران عقیل بن ابیطالب بوده‌اند که پس از حادثه کربلا به لاهور پناه برده اند. [۳]
اردو دائره معارف اسلامیّه، ذیل مادّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹.
درباره روایت اخیر باید گفت که در کتابهای معتبر تاریخ و سرگذشت نامه های اهل بیت نشانی از آن نیست و نامهای مزبور نیز که اغلب فارسی است به هیچ وجه نمی‌تواند نام دختران عقیل بوده باشد. ۱.۲ - بی بی حاج دختر حضرت علیدر پاره‌ای روایات آمده است که بی بی حاج دختر علی علیه‌السلام و همسر مسلم بن عقیل بوده و بقیه دختران عقیل و خواهران مسلم بوده‌اند و آنان را ۷۰۴ حافظ قرآن همراهی می‌کرده اند. اینان همراه امام حسین علیه‌السلام تا کربلا آمدند اما در نهم محرم به دستور امام عازم هند شدند. در لاهور از آن‌ها کراماتی سر زد و بسیاری از مردم آن نواحی مسلمان شدند. این بانوان در علم نیز تبحر داشتند و کثیری از اولیا و حافظان قرآن شاگرد و مرید آنان بودند، از جمله ابوالفتح، ابوالفضل، ابوالمکارم و عبدالله مشهور به باباخاکی. [۴]
نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۸۰ـ ۱۸۶، چاپ احسان علی، لاهور ۱۹۶۴.
برخی نیز می‌گویند که باباخاکی محمدجمال نام داشته و کسانی که نسبِ خود را به او می‌رسانند، متولّی این زیارتگاه هستند [۵]
نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۸۳، چاپ احسان علی، لاهور ۱۹۶۴.
[۶]
نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۸۶ـ۱۸۷، چاپ احسان علی، لاهور ۱۹۶۴.
و پادشاهان وقت زمینهایی برای مخارج آن وقف کرده اند. [۷]
اردو دائره معارف اسلامیّه، ذیل مادّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹.
به نوشته گلبدن بیگم، [۸]
گل بدن بیگم، همایون نامه، ج۱، ص۴۷، متن همراه با ترجمه بوریج، دهلی نو ۱۹۸۳.
در سده دهم همایون مدتی نزدیک آنجا، در باغ خواجه غازی بیگ، اقامت گزید.
۱.۳ - آثاری درباره سرگذشت این بانواندر سرگذشت این بانوان آثاری چند نگارش یافته است که می‌توان به اینها اشاره کرد: دو رساله به نام رساله بیبیان پاکدامنان از غلام دستگیر نامی؛ رساله بیبیان پاکدامن از محمددین کلیم؛ کتاب بیبیان پاک دامنان از مسعود رضا خاکی؛ بی بی پاک دامن از مولانا سیدآغا مهدی لکهنوی (متوفی ۱۳۶۵ ش) و تاریخ بیبیان پاکدامنان از مولوی محمدبخش شاه قریشی. [۹]
حسین عارف نقوی، برّ صغیرکی امامیه مصنفیّن: کی مطبوعه تصانیف اوراتراجم، ج۱، ص۴۴۶، اسلام آباد ۱۳۷۶ ش.
[۱۰]
حسین عارف نقوی، برّ صغیرکی امامیه مصنفیّن: کی مطبوعه تصانیف اوراتراجم، ج۲، ص۴۵۸، اسلام آباد ۱۳۷۶ ش.
[۱۱]
حسین عارف نقوی، برّ صغیرکی امامیه مصنفیّن: کی مطبوعه تصانیف اوراتراجم، ج۲، ص۴۶۰ـ۴۶۱، اسلام آباد ۱۳۷۶ ش.
۱.۴ - مسجدهای اطراف این زیارتکاهمسجد نور ایمان، مسجد باباخاکی و مسجد محمد امین بیگ (ح ۱۱۴۴) در کنار این زیارتگاه واقع است و بر روی کتیبه مرمر مسجد نور ایمان دو بیت شعر فارسی کتابت شده است. [۱۲]
محمد عبدالله چغتائی، تاریخی مساجد لاهور، ج۱، ص۱۰۲، لاهور ۱۹۷۶.
۲ - فهرست منابع(۱) اردو دائره معارف اسلامیّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹. (۲) نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، چاپ احسان علی، لاهور ۱۹۶۴. (۳) محمد عبدالله چغتائی، تاریخی مساجد لاهور، لاهور ۱۹۷۶. (۴) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۲، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴. (۵) گل بدن بیگم، همایون نامه، متن همراه با ترجمه بوریج، دهلی نو ۱۹۸۳. (۶) حسین عارف نقوی، برّ صغیرکی امامیه مصنفیّن: کی مطبوعه تصانیف اوراتراجم، اسلام آباد ۱۳۷۶ ش. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پاکدامن بیبیان»، شماره۲۶۲۶. |